برچسب: پیشگام صنعت ابزار

اسپلیت تی در کنار سایر اتصالات دائمی خطوط لوله از جمله فرآورده های خط لوله به شمار می رود که به دلیل موارد کاربردی متعدد می تواند نیازهای خطوط لوله در زمینه انشعاب گیری را برطرف نماید. شرکت ها و پیمانکاران سازنده اسپلیت تی، این اتصال را مستحکم ترین نوع اتصال در میان تمامی اتصالاتی می دانند که در انشعاب گیری و سایر موارد کاربردی خطوط لوله به کار خواهند رفت. از این رو در اکثر موارد اسپلیت تی بر سایر اتصالات ترجیح داده می شود. اما باید توجه داشت که صرف مقاومت بالای split tee در برابر فشارهای خارجی و داخلی دلیلی بر بی دقتی و اهمال در فرایند ساخت نخواهد شد. این اتصال مراتب ساخت بسیار یپیچیده و توأم یا شاخص ها و معیارهای تعیین کننده متعددی دارد، از این رو باید حین طراحی و ساخت به تمامی این معیازها توجه داشت. در ضمن این که باید توجه ویژه به فرایندهایی داشت که به صورت خارجی بر این اتصال فشار وارد آورده و می توانند برای آن مخرب باشند.

یکی از مهم ترین فاکتورها در تعیین و ساخت نوع اسپلیت تی فشارهای وارده از ناحیه خود خط لوله و سیال است. در مواقعی فشار آن چنان بالاست که بدون ابزاهای تقویت کننده و پشتیبان امکان عملکرد صحیح این اتصال وجود ندارد. شرکت پیشگام صنعت ابزار پروژه های متعددی را تجربه کرده است که در آن و بر حسب داده های فنی که از کارفرما دریافت کرده است، ساخت یک split tee  باتصالات و قطعات معمول پاسخگوی نیاز نبوده است. در چنین مواردی ممکن است یک سازنده نامتبحر یا تن به ریسک داده و اسپلیت تی را با وجود خطرات و ضریب ریسک بالایی که دارد بسازد و روی خط نصب کند. این امر از لحاظ استانداردهای فنی و ایمنی عملی بسیار پرمخاطره بوده و خط لوله را ر معرض آسیب های جدی قرار می دهد. حتی ممکن است این خطرات بلافاصله پس از راه اندازی انشعاب خود را نشان ندهند اما به مرور و با کاهش توان مقاومتی اتصال به یکباره دچار بروز سانحه در محل نصب باشیم. ایحاد نشتی، فوران سیال، ترکیدن اتصال، باز شدن خطوط جوشکاری لوله، دفرمه شدن اسپلیت تی و تغییر شکل محسوس آن به نحوی که به خود خط لوله نیز آسیب وارد کند، تغییر موقعیت و زاویه نصب و بروز آسیب در محل نصب ولو به اتصال و مواردی از این دست نتایج محاسبات نادرست و کوتاهی در استفاده از اتصالی متناسب با خط لوله خواهند بود.

در این شرایط سازنده اسپلیت تی می بایست با صداقت بر عدم امکان ساخت یک اتصال مستحکم در برابر فشارهای خط اذعان کند. اما از سوی دیگر شرکت پیشگام صنعت ابزار طی سالیان متمادی ساخت اسپلیت تی و انشعاب گیری خطوط لوله توانسته است طراحی های ویژه و منحصر به فرد در زمینه نصب قطعات تقویتی روی خط لوله انجام دهد. از موارد لزوم این کار می توان به فاکتورهای زیر اشاره کرد:

• زمانی که سایز لوله اصلی بالا باشد و سایز انشعاب نیز در کنار آن بالا باشد. هر چه این نسبت به ۱ نزدیک تر باشد مقاومت اتصال در برابر فشارهای وارد از ناجیه لوله بیشتر خواهد بود.
• زمانی که دما و فشار سیال و نوع آن به نحوی باشند که فشار بالایی از ناحیه آن بر split tee وارد می شود. در این صورت نیز نیاز به اتخاذ تدابیر ویژه در طراحی و ساخت اسپلیت تی است.
• زمانی که قرار است اتصال پس از اتمام انشعاب گیری تحت فشارهای خارجی باشد. برای مثال زمانی که کار در محیط خفاری شده انجام می شود و قرار است پس از نصب اتصال و انشعاب گیری دوباره روی آن خاک ریزی انجام شود، طبیعتاً فشاری از این ناحیه به اتصال وارد خواهد آمد که پیشاپیش باید تصمیمات ویژه در خصوص آن اتخاذ شده باشد.
• با توجه به زلزله خیز بودن اقصی نقاط کشور، و به طور کلی به منظور اتخاذ احتیاطات ویژه در خصوص سوانح و وقایعی که می توانند به صورت حادثه ای بر مجموعه فشار نامتعارف وارد کنند، می بایست تصمیمات صحیح در نظر گرفته شود. ساخت اسپلیت تی ضد زلزله از جمله فرایندهایی است که شرکت پیشگام صنعت ابزار در خصوص آن دارای دانش و مهارت کافی است و در مواردی که قرار است اتصال در زیر زمین دفن شود و مواردی از این دست، ما به کارفرمایان توصیه می کنیم که حتما از اتصالات ضد زلزله split tee برای خطوط لوله خود بهره ببرند.

فرمول های مختلفی برای تقویت و پشتیبانی از اتصال اسپلیت تی در مواجهه با چنین رویدادها و شرایط نامتعارفی وجود دارد. یکی از آن ها ساخت فول سدل با صفحات تقویتی متعدد برای اسپلیت تی است. در این اتصال هم پد سدل و هم نیپل split tee با استفاده از قطعات اضافی پشتیبانی می شود و مجموعه مجهز برای تداوم کار خواهد شد.

شرکت پیشگام صنعت ابزار پروژه های متعددی را از طریق اتصال فول سدل به انجام رسانده است که تمامی آن ها نتیجه مثبت داشته اند. انجام پروژه انشعاب از خط ۳۶ اینچی به سایز انشعاب ۲۴ اینچ تحت فشار بالا، در یکی از پالایشگاه های اربیل، اقلیم کردستان عراق یکی از آن ها بوده است. در پروژه هایی از این دست از آن جا که اتصال به وساطت قطعات تقویتی وزن بیشتری پیدا می کند، حتما می بایست از ساپورت ها و زیربناهای تقویت کننده محل نصب استفاده کرد تا وزن اتصال روی لوله بار نشود و باعث تغییر فرم و انحراف، و زاویه دار شدن آن نشود.

اسپلیت تی- اسپلیت تی فول سدل- ساخت اسپلیت تی

کلیه اتصالات خطوط لوله و مخازن از جمله اسپلیت تی برای نصب و کارکرد مناسب در محل خط می بایست شرایطی را دارا باشند که استحکام و ضریب مقاومت در برابر فشارها یکی از آن ها محسوب می شود. حین طراحی و ساخت اسپلیت تی باید به این نکته توجه داشت که این اتصالات در مرحله بهره برداری از دو ناحیه تحت فشار خواهند بود. یکی فشارهای فنی که  از ناحیه خط لوله، سیال و سایر تجهیزات نصب شده در خط وارد می شود. این فشار از مشخصات فنی خط برمی آید و طبیعتاً سازنده اسپلیت تی تدابیر لازم در خصوص آن را اتخاذ کرد.

اما اسپلیت تی از ناحیه خارجی نیز می تواند متحمل فشار شود. این فشار فشار خارجی بر اتصال خواهد بود و می تواند تأسیسات و محل اتصال را در معرض خطر قرار دهد. البته این فشار چنان که از نامش پیداست کاملاً به شرایط محیطی و محل نصب اسپلیت تی مرتبط است و سازنده اتصال باید در خصوص محل نصب آن تحقیقات و بازدیدهای لازم را انجام داده باشد تا میزان فشار وارد از این ناحیه بر اسپلیت تی را برآورد کند.

اتصال اسپلیت تی در شرایطی تحت فشار محیطی قرار خواهد داشت که از ناحیه خارجی بر آن نیرو وارد شود. طبیعی است زمانی که اتصال در ارتفاع و روی خطوط لوله نصب می باشد هیچ گونه فشار خارجی بر آن وارد نمی شود. در این شرایط فقط مقاومت اسپلیت تی در مقابل جریان هوا و رطوبت و ماوردی از این دست حائز اهمیت است. اما بیشترین فشار محیطی زمانی به اتصال وارد خواهد شد که اسپلیت تی در عمق زمین و روی خطوط لوله ای نصب شده باشد که در عمق زمین کار گذاشته شده اند. از آن جا که پس از اتمام عملیات انشعاب گیری خط لوله روی آن خاک ریخته می شود فشاری از ناحیه وزن خاک بر اتصال وارد خواهد آمد که می تواند آسیب رسان باشد. اسپلیت تی ساخته شده و نصب شده روی خط لوله باید توان مقاومت در برابر وزن خاک را داشته باشد. بدیهی است هر چه اتصال در عمق بیشتری باشد فشار بیشتری از ناحیه وزن خاک متوجه آن خواهد شد و بنابراین باید ضریب مقاومت بالاتری داشته باشد. بنابراین بر حسب شرایط محیطی فرایند طراحی و مهندسی کار و ساخت نیز دچار تغییراتی خواهد شد. میزان و کیفیت این تغییرات بستگی به استانداردها و تجارب و دانش مهندسی تیم طراح اتصال خواهد داشت.

اما اسپلیت تی در عمق زمین در معرض سوانح دیگری نیز قرار دارد که توجه بدان ها امروز دیگر بسیار حائز اهمیت است. وقوع زلزله یکی از محتمل ترین سوانحی است که می توان به طرز محسوسی سیستم پایپینگ و خطوط انتقال لوله در هر بخشی را تحت تأثیر خود قرار دهد و چنان که می دانیم تأثیر احتمالی سانحه ای مثل زلزله روی سیستم های خطوط لوله نامنسجم مهیب خواهد بود. برای مثال می دانیم که خطوط لوله انتقال گاز بخش بزرگی از شبکه انتقال خطوط زیرزمینی را در محیط های شهری و بین شهری را پوشش می دهند. در صورتی که این خطوط  و اتصالات آن ها به یکدیگر استحکام و مقاومت کافی را نداشته باشند در صورت بروز زلزله ممکن است با یک فاجعه انسانی مواجه شویم.

در خصوص پالایشگاه های نفتی و گازی و مجتمع های پتروشیمی نیز وضع به همین منوال است و بروز کوچک ترین سانحه ای می تواند آسیب های جدی بر مجتمع وارد کند. از این حیث در طراحی و ساخت اسپلیت تی باید این نکته را نیز در نظر گرفت. بنابراین دستورالعمل ساخت این تصال بر این حسب تدوین خواهد شد که پیش بینی وقایع غیر مترقبه نیز در آن شده باشد. اسپلیت تی باید دارای خصیصه هایی باشد که توان مقاومت در برابر لغزش زمین را داشته باشد و بتواند عملکرد خود را همچنان حفظ کند.

ساخت اسپلیت تی مستحکم در برابر زلزله مستلزم افزایش میزان مقاومت آن در برابر تنش های وارده و انعطاف پذیری حداکثری آن در برابر لرزش زمین است. قطعات و اتصالات باید به قدری مستحکم باشند که توان مقاومت در برابر این شرایط را داشته باشند. باید از اتصالات و قطعات پشتیبان برای افزایش میزان مقاومت اتصال بهره برد تا حداکثر ایمنی را در فاز بهره برداری داشته باشد.

شرکت پیشگام صنعت ابزار دارای توانایی در ساخت اسپلیت تی ضد زلزله بوده و آماده است سفارشات مشتریان در این زمینه را پاسخگو باشد. ما بر حسب نیاز مشتری و داده های فنی ای که در اختیار ما قرار خواهد داد، محاسبات را به دقیق ترین شکل ممکن به انجام رسانده و در نهایت اتصالی را برای ایشان تهیه خواهیم کرد که توان تنشی و مقاومت در برابر لغزش زمین را در حد مورد درخواست مشتری به بهترین شکل ممکن دارا باشد. مشتریان گرامی می توانند روی اتصال اسپلیت تی ساته شده انواع تست های مخرب و غیر مخرب را انجام داده و نسبت به کیفیت و ایمنی محصولی که تحویل داده می شود اطمینان حاصل کنند. از آن جا که خروجی های محصولات ما آزمون های لازم را در آزمایشگاه های تست فشار و تست تنش و کشش پس داده اند، لذا می توانیم ادعا کنیم که بر حسب فن آوری حاصله می توانیم به بهترین شکل پاسخگوی نیاز مشتریان در زمینه طراحی و ساخت اسپلیت تی ضد زلزله باشیم. در صورت تمایل و جهت کسب اطلاعات بیشتر می توانید با شماره ۰۲۶۳۴۷۱۷۹۰۰ تماس حاصل کرده و اطلاعات دقیق تر در این خصوص را دریافت نمایید.

اسپلیت تی– ساخت اسپلیت تی- اسپلیت تی ضد زلزله- split tee

ساخت اسپلیت تی از جمله فن آوری هایی است که شرکت پیشگام صنعت بازار طی سال ها انجام عملیات هات تپ آن را در بالاترین سطح ارتقا داده است و اکنون نه تنها نیازهای خود در زمینه انجام انشعاب گرم را برآورده می سازد، بلکه در صورت دریافت سفارش، فرایند ساخت اسپلیت تی را برای مشتریان در اسرع وقت و به بهترین نحو ممکن انجام می دهد. اسپلیت تی یک اتصال خط لوله است که با توجه به فشارهایی که از جانب سیال در منطقه انشعاب وارد می شود کارکرد بسیار مهمی دارد. در واقع وظیفه اصلی اتصال split tee علاوه بر انتقال سایل به انشعاب جدید می باشد، بلکه تحمل فشار وارده از ناحیه سیال نیز می باشد. هر اتصال اسپلیت تی که توأمان هر دو کارکرد فوق را نداشته باشد طبیعتاً عملکرد قابل قبولی را نخواهد داشت و نمی تواند پاسخگوی نیاز مشتری باشد.

شرکت پیشگام صنعت ابزار به فراخور عملیات های هات تپ که در کشور عراق اجرای آن ها را بر عهده داشته است اتصالات سه شاخه متعددی نظیر split tee و سدل نیپل را برای ایشان ساخته و آن روی خطوط لوله نصب کرده است. در حال حاضر تمامی اتصالات در این منطقه قعال بوده و کارفرما از آن ها پس از انجام هات تپ بهره می برد. اما آخرین عملیات انشعاب گرم ما در این کشور دارای ویژگی منحصر به فردی به لحاظ فرآیند ساخت اسپلیت تی بود و آن هم دو انشعابی بودن این اتصال بود. در واقع هدف کارفرما از درخواست این split tee انشعاب دو خط لوله جدید از یک عملیات هات تپ بود. به این منظور اتصال ساخته شده می بایست دارای دو مجرای خروجی می بود، یکی انشعاب ۲۴ اینچی که هم سایز قطر لوله اصلی بود و انشعاب اصلی اتصال به شمار می رفت و دومی هم اتصال ۶ اینچی که قرار بود یک لوله ۶  اینچی از آن انشعاب شود.

فرایند طراحی اسپلیت تی پروژه عراق مذکور با این محاسبات به انجام رسید که اتصال می بایست فشار را از ناحیه دو خروجی تحمل کند و از این حیث انجام مطالعات مهندسی و رجوع به استانداردهای فنی مختصات خاص خود را می طلید. نکته مهم تر آن که هر دو انشعاب خروجی از خط لوله می بایست روی نیپل اسپلیت تی کار گذاشته می شدند و از این رو نیپل از دو جانب متحمل فشار سیال می شد. فاز طراحی و مهندسی با ملاحظه این نکات به انجام رسید و در نهایت نقشه نهایی و دستورالعمل ساخت اسپلیت تی که شامل روش های جوشکاری و برش قطعات می شد تدوین و برای اجرا به تیم عملیاتی و بازرس فنی کار سپرده شد.

با توجه به حساسیت بالای این نوع از اتصال split tee و فشار بالای خط لوله ای که عملیات هات تپ روی آن انجام می گرفت کلیه مراتب فرایند برش و جوشکاری قطعات اسپلیت تی با بیشترین دقت به انجام رسید. فرایند ساخت نیپل این اتصال split tee شامل سه مرحله می شد. طبیعی است از آن جا که سایز انشعاب اصلی ۲۴ اینچ بود برای ساخت نیپل از لوله ۲۴ اینچ استفاده دگردید. ابتدا برش پایه زیرین نیپل بر اساس طراحی های انجام شده و به نحوی که روی پد اسپلیت تی قرار گیرد انجام پذیرفت و سپس روی جداره جانبی نیپل یگ برش به قطر ۶ اینچ انجام شد. این برش به منظور انشعاب ۶ اینچی صورت پذیرفت. حال می توان گفت که نیپل ۲۴ اینچی این split tee خود حکم پدی را دارد که یک نیپل ۶ اینچی می بایست روی آن نصب و جوشکاری شود.

بنابراین اتصال مذکور دارای دو نیپل می باشد؛ یکی با سایز ۲۴ اینچ که روی آن فلنج ۲۴ اینچی نصب می شود و دیگری نیپل ۶ اینچی که روی آن نیز فلنج ۶ اینچی نصب خواهد شد. بدیهی است حتی پس از اتمام فرایند ساخت split tee این ویژگی منحصر به فرد همچنان گریبان گیر تیم عملیاتی خواهد بود. مرحله بعد فرایند نصب اسپلیت تی روی لوله گاز کردستان عراق است که با توجه به ویژگی های این اتصال می بایست حساسیت بیشتری نسبت به آن مبذول می شد.

وزن بالای اتصال نیپل برای نصب دقیق روی لوله از جمله نکاتی بود که می توانست کار را با دشواری همراه کند. همچنین و پس از نصب تراز کردن پد نیپل دار روی لوله دیگر مسأله ای بود که با انجام تدابیر ویژه رفع گردید. از دیگر نکاتی که می بایست پیش از انجام هات تپ در خصوص اتصال مذکور بدان توجه می شد این نکته بود که جین اجرای عملیات انشعاب گیری از آن جا که لوله سوراخ شده و سیال درون فضای داخلی split tee فوران می کند، می بایست تدابیری جهت ممانعت از برون ریزی سیال از محل نیپل ۶ اینچی صورت می گرفت. اگر این سر اسپلیت تی مذکور باز می ماند بدیهی است که حجم بالایی از سیال گاز با فشار بالا از محل انشعاب ۶ اینچی فوران می کرد و نه تنها خود عملیات، بلکه شرایی ایمنی محیط را به شدت تحت تأثیر قرار می داد و خطرناک می کرد. از این رو پیش از انجام هات تپ روی سر ۶ اینچی split tee مذکور یک ولو توپی نصب گردید و کاملاً بسته شد تا از بروز هر گونه نشتی ممانعت شود. سپس یک فلنج کور نیز روی ولو نصب شد تا نسبت به عدم نشتی سیال اطمینان حاصل شود.

فرایند ساخت اسپلیت تی و نصب آن روی لوله بدون شک یکی از کلیدی ترین فازهای عملیات انشعاب گرم هات تپ تلقی می شود و مجریان هات تپ از آن جا که تخصص و مهارت تشخیص الزامات عملیات را دارند، خود بهتر از هر سازنده دیگر قادرند نیازهای فنی خط در خصوص اتصال را تشخیص دهند. از این رو ترجیح بر آن است که ساخت اسپلیت تی و نصب آن روی لوله مستقیماً توسط مجریان هات تپ انجام شود یا این که تحت نظارت مستقیم و کنترل شده ایشان قرار گیرد.

پس از نصب اتصال اسپلیت تی عملیات هات تپ ۲۴ اینچ با موفقیت و بدون بروز هر گونه نشتی از ناحیه اسپلیت تی به انجام رسید و انشعاب های گرفته شده تحویل کارفرما داده شد.

اسپلیت تی split tee همچون سایر اتصالات خطوط لوله نظیر سدل نیپل از جمله فیتینگ های معروف و بسیار کاربردی در صنایع مرتبط به پایپینگ و خط لوله محسوب می شود که دامنه کاربردی آن با توحه به لزوم ایجاد سه راهی های انشعاب متعدد روی خطوط لوله بسیار بالاست. در واقع انجام عملیات هات تپ و استاپل یکی از موارد کاربرد متعدد ساخت اسپلیت تی محسوب می شوند و این ابزار اتصالی خطوط لوله در بسیاری موارد و جایگاه های دیگر دارای کاربرد می باشد. ساخت اسپلیت تی یک فرایند تخصصی می باشد که مراحل و مراتب متعدد از جمله طراحی، تهیه متریال ها و بازرسی شان، برش ها و جوشکاری ها و در نهایت نصب اتصال روی لوله را به همراه دارد اما این که مراحل مذکور توسط چه واحد صنعتی ای انجام می گیرد خود یکی از موضوعات بحث جدی می باشد. معمولاً واحدهای صنعتی فعال در زمینه های نفتی و گازی به جهت داشتن مهندسی و طراحان متعدد و متبحر در زمینه های نفتی و گازی و آشنا به اصول پایپینگ و استانداردهای خطوط لوله و جوشکاری نظیر استناداردهای API و ASME مرتبط به این زمینه ها، خود فرایندهای طراحی و ساخت اسپلیت تی را بر عهده می گیرند، اما ممکن است واحد صنعتی زمان کافی برای انجام کار نداشته باشد یا به دلیل مهارت کم در صدد باشد کار را بر عهده مجریان ساخت اسپلیت تی که به طور تخصصی در این مزنیه فعال هستند بسپارند.

ساخت اسپلیت تی-اسپلیت تی-انشعاب اسپلیت تی-اتصال اسپلیت تی- اسپلیت تی هات تپ- اسپلیت تی استاپل

ممکن است فرایند ساخت اسپلیت تی به جهت حساسیتی که دارد با وجود تسلط کارفرما به پیمانکاران متبحر و با دانش سپرده شود تا بیشترین ضریب اطمینان از ساخت اسپلیت تی رعایت شود. با این احوال، توجه به کاربرد و موارد کارکردی این اتصال خطوط لوله نشان از اهمیت بالای فرایند ساخت اسپلیت تی دارد. این اتصال در واقع یک مسیر مستقیم را تبدیل به یک سه راهی می کند که سیال از یک سوی آن وارد می شود و از دو سوی دیگر وارد دو انشعاب می شود. بنابراین محلی که اسپلیت تی نصب شده در آن نصب می شود جایگاهی است که از سه جانب به این اتصال فشار وارد می شود. از این حیث تا جای ممکن باید اتصال اسپلیت تی را مطمئن و مستحکم ساخت تا کوچک ترین ایرادی پس از بهره برداری از کار متوجه مجموعه نشود.

درست است که اغلب واحدهای فعال در زمینه خطوط لوله نفت و گاز خود دارای توانایی برای ساخت اسپلیت تی می باشند، اما برای عملیات های ویژه نظیر هات تپ مجری طرح ترجیح می دهد خود فرایند ساخت اسپلیت تی را بر عهده بگیرد. از آن ها که مجری کار گرم هات تپ به ریز و خم کار هات تپ بیشتر آشنایی دارد و خود قادر به تشخیص مقدار فشاری است که حین انجام کار هات تپ بر مجموعه وارد می شود، توصیه بر آن است که پیمانکاران هات تپ خود فرایند ساخت را بر عهده بگیرند. اغلب این هات تپ کاران خود سازنده اسپلیت تی محسوب می شوند و اسپلیت تی های ساخت کارفرما را به هیچ وجه برای کار نمی پذیرند. از آن جا که مسئولیت عملیات هات تپ بر عهده ایشان می باشد و تمامی مراحل کار با نظارت و تأیید ایشان می باشد، ساخت اسپلیت تی و نصب آن روی لوله نیز جزو سرفصل های کار ایشان است و به این دلیل اغلب آن ها تأیید دارند که خود ساخت اسپلیت تی را بر عهده بگیرند. چه بسا تمامی مراتب عملیات هات تپ به درستی انجام شده باشد اما به دلیل بروز ایرادی ولو جزئی در یک از اجزاء و قطعات اتصال، کار گرم هات تپ نیز مخدوش جلوه کند. در این شرایط مجری هات تپ پاسخگوی اول خواهد بود و تنها در صورتی می تواند به دفاع از عملکرد خود بر آید که ساخت اسپلیت تی را نیز خود بر عهده گرفته باشد. لازم به ذکر است فشاری که بر مجموعه و محل انشعاب حین اجرای عملیات هات تپ وارد می شود بسی بیشتر از فشار وارد بر اتصال اسپلیت تی ای است که از پیش در محل انشعاب نصب شده است. هات تپ در شرایط کار گرم و زمانی انجام می گیرد که لوله مملو از ماده شیمیایی نفتی و گازی می باشد و شرایط اسپلیت تی در این موقعیت متفاوت از شرایطی خواهد بود که هنوز خطوط لوله به بهره برداری نرسیده اند و دارند روی یکدیگر متصل می شوند.

ساخت اسپلیت تی شامل فرایندهای ساده ای می شود؛ برش لوله، برش قطعات و سپس جوشکاری قطعات روی هم بر اساس نقشه ها و طرح های آماده شده. اما دو نکته در ساخت اسپلیت تی بیش از اندازه حائز اهمیت است و اهمال در آن ها می تواند خسارات مشهودی بر خروجی نهایی کار وارد کند. یکی طراحی اسپلیت تی بر اساس داده های فنی خط لوله می باشد که باید فارغ از هر گونه نقص و ایرادی باشد. طراحی و ساخت اسپلیت تی باید بر اساس شاخص ها و استانداردهای روز دنیا در زمینه جوشکاری روی خطوط لوله حاوی سیال و استانداردهای پایپینگ انجام شود. توجه به استانداردهای فلنج نیز جزوی از کار را تشکیل می دهد جرا که فلنج ها نیز همواره یکی از قطعات اصلی در ساخت اسپلیت تی محسوب می شوند. نکته حائز اهیمت دوم جوشکاری قطعات در ساخت اسپلیت تی می باشد. تعدا پاس جوش و سایر موارد مربوط به عملیات جوشکاری قطعات اسپلیت تی نیز بر حسب استانداردها و بر مبنای دانش فنی مهندسین و طراحان کار پیش بینی می شود.

به طور کلی در ساخت اسپلیت تی می بایست تمامی فاکتورهای فنی و عواملی که بر ایمنی و اطمینان کار می افزایند تأکید صریح و مصرانه داشت. این اتصال نقش کلیدی در سرانجام عملیات هات تپ دارد. دستگاه هات تپ پس از اتمام عملیات از مجموعه خارج می شود ولی اسپلیت تی جزو اتصالات دائم است و پس از هات تپ نیز در محل باقی می ماند. بنابراین در ساخت اسپلیت تی باید بیشترین دقثت لازم را داشت.

هات تپ یا انشعاب گرم خطوط لوله و مخازن یک فرایند چند مرحله ای و دارای متغیرهای پیش آماده سازی و آماده سازی متعدد است که در ارائه سرویس های خطوط لوله، مخصوصاً در مواقعی که نیاز به انشعاب گیری جدید روی لوله ها می باشد بسیار مورد استفاده قرار می گیرد. این سرویس در درجه اول به منظور در دسترس قرار دادن محتوای خطوط لوله مورد بهره برداری قرار می گیرد. در این عملیات سوراخ کاری و برش لوله، و ایجاد انشعاب جدید از ابتدا تا انتها بدون نیاز به هر گونه قطعی در جریان سیال صورت می پذیرد.

عملیات هات تپ پیش از آن که وارد فاز اجرایی و عملیاتی شود دارای فرایندهای پیش آماده سازی می باشد؛ مطالعات و طراحی های اولیه،  طراحی و ساخت تجهیزات و اتصالاتی نظیر اسپلیت تی و…، آماده سازی فضای انجام کار، تهیه تأسیسات و تجهیزات مورد نیاز، مذاکره ها و زمان بندی ها در خصوص انجام عملیات هات تپ، اخذ پرمیت، بازرسی و پایش فرایندهای ایمنی و استانداردهای زیست محیطی در انجام عملیات و مواردی از این قبیل، گام های شکل دهنده عملیات هات تپ یا به عبارتی دیگر اقداماتی محسوب می شوند که برای وارد شدن به فاز اجرایی عملیات انشعاب گیری لوله به روش گرم بدان ها نیاز دایم. پس از انجام عملیات های پیش آماده سازی، نوبت به آغاز فاز اجرایی عملیات هات تپ می شود. تیم مهندسی و طراحی مجری عملیات هات تپ باید توجه داشته باشد که مهم ترین نکته پیش از آغاز عملیات، رصد و پایش کلیه مراحل پیشین است. مجریان هات تپ باید نسبت به تمامی عوامل تأثیرگذار بر فرایند حساسیت و توجه لازم را به خرج داده باشند. هماهنگی با تیم های برنامه ریزی واحد صنعتی در خصوص زمان انجام عملیات هات تپ بسیار حائز اهمیت است. از آن جا که عملیات هات تپ نیاز به سیال درون لوله دارد و ممکن است برنامه ریزی واحد صنعتی مذکور بر نوسان فشار و جریان سیال طی ساعات روز یا روزهای هفته باشد، بنابراین هماهنگی ها پیاپیش باید صورت گرفته شده باشد. باید فشار سیال در زمان عملیات مبتنی بر همان فشار طراحی عملیات هات تپ باشد. اگر دچار افت فشار جین انجام عملیات باشیم، خصوصاً در فاز جوشکاری اتصال روی لوله ممکن است دچار سانحه شویم. در هر صورت پس از انجام هماهنگی های لازم در خصوص پایش فرایندهای پیش عملیاتی، پروژه هات تپ وارد فاز اجرایی خواهد شد.

فاز اجرایی عملیات هات تپ به ترتیب شامل مراحل زیر خواهد بود و استفاده از تکنیسین ها و اپراتورهای مجرب در خصوص هر یک از مراحل ذکر شده جزو الزامات هات تپ می باشد بر اساس استاندارد تدوین شده هات تپ API-2201  اپراتورهای اجرایی عملیات انشعاب گرم باید واجد صلاحیت  وشایستگی برای انجام وظایف مربوط به خود در خصوص عملیات هات تپ باشند. بر این اساس مراحل انجام عملیات به همراه یک فیلم که به صورت شماتیک عملیات انشعاب لوله به روش گرم را شبیه سازی کرده است ارائه می دهیم:

Install and weld fitting on the existing pipeline

در مرحله اول اتصال ساخته شده اعم از اسپلیت تی، سدل نیپل یا ولدولت روی لوله جای گذاری و نصب می شود. سپس می بایست طبق دستورالعمل تدوین شده از طرف تیم مهندسی و با توجه به فشار ماده درون لوله و سایر فاکتورهای فنی، جوشکاری اتصال روی لوله را به انجام رساند. این مرحله به لحاظ اهمیت وزنی کمتر از خود عملیات هات تپ ندارد و اصولاً صحت یک عملیات انشعاب گیری گرم یا hot tap تا حدود بسیار زیادی وابسته به نحوه جوشکاری فیتینگ روی لوله است. در صورتی که این اتصال ضعیف عمل کند مطمئناً در آینده نزدیک یا دور پس از انجام عملیات هات تپ، و چه بسا حین انجام انشعاب گیری گرم دچار مشکل و سانحه شویم. در فرایند جوشکاری پدهای فیتینگ به هم جوش داده می شوند و سپس لبه های جانبی اتصال به لوله جوشکاری می شوند.

Install valve on the fitting

پس از اتمام جوشکاری ولو روی ان نصب می شود. اتصال ولو روی فیتینگ به شرطی انجام می شود که پیش تر ولو مورد تست و بازرسی قرار گرفته باشد.

Install Hot Tap Machine on the Valve

سپس دستگاه هات تپ که پیشتر مراحل آماده سازی و تنظیم آن انجام شده است روی ولو نصب شده و مجموعه برای انجام عملیات انشعاب گیری گرم تمام و کمال آماده می شود.

Perform Hot Tap through the open Valve

سپس عملیات انشعاب گرم هات تپ توسط یک اپراتور مجرب و مسلط بر فرایندهای جاری حین عملیات انشعاب گرم صورت می گیرد. این اپراتور باید توانایی واکنش سریع، تشخیص روند کار و درک رویدادهایی باشد که ممکن است به لحاظ چشمی قابل رؤیت نباشد. عملیات هات تپ شامل پیشروی شفت و کاتر می باشد تا زمانی که برش لوله کامل شود وکوپن یا همان تکه بریده شده از لوله به طور کامل از لوله جدا شود. تشخیص این امر نیز بر عهده اپراتور مجری انجام هات تپ است. وی به دو صورت می تواند پی ببرد که در چه زمانی بر تکمیل شده است. اول زمانی که باردهی سبک تر می شود و اصطلاحاً زیر دست اپراتور حین انجام عملیات خالی می شود. به این معنا که دیگر فشاری از جانب لوله متوجه اپرتور که در حال باردهی است نمی شود. به این صورت می توان دریافت که باردهی تمام شده و کاتر از این به بعد آزاد می چرخد. روش دوم تشخیص زمان اتمام عملیات هات تپ از طریق محاسباتی است که پیشاپیش صورت گرفته است. تیم مهندسی انجام عملیات انشعاب گیری پیش از عملیات می بایست میزان پیشروی لازم برای تکمیل فرایند هات تپ را محاسبه  ودر اختیار اپراتورها قرار دهد. طبیعتاً با محاسبه میزان پیشروی حین انجام هات تپ می توان پی برد که چه زمانی عملیات به اتمام رسیده است.

Retract cutter assembly

برش لوله حین انجام عملیات هات تپ به این ترتیب به وقوع می پیوندد که ضمن پیشروی شفت، کاتر و مته راهنما به لوله نزدیک تر می شوند تا این که در اولین نقطه، مته راهنما با لوله درگیر شده و ظروع به سوراخ کردن لوله می کند. ضمن پیشروی سوراخکاری ادامه می یابد تا این  که کاتر دستگاه انشعاب گرم نیز به لو.له رسیده و ضمن حرکت دورانی خود حول محور مته راهنما، به سایز خود برش لوله را آغاز می کند. سایز کاتر در واقع سایر انشعاب ما می باشد. این فرایند باید تا جایی ادامه داشته باشد که کاتر سراسر دیواره لوله به سایز خود را ببرد و بخشی از لوله را از آن جدا سازد. بخش بریده شده کوپن لوله نامیده می شود. چنان که در تصاویر فیلم فوق نیز مشهود است، برش تا پیشروی کامل کاتر به فضای درونی لوله ادامه می یابد تا این که بخش مورد نظر از لوله کاملاً بریده شده و به پین های مته راهنما گیر کند.

A special device retains the coupon removed during the Hot Tap operation

حال که برش لوله به اتمام رسیده است، می توان عقب نشینی دستگاه از لوله و اتصالات را آغاز کرد. لازم به ذکر است کوپن بریده شده می بایست با پین های مته راهنما درگیر شده و به آن ها گیر کند تا ضمن عقب نشینی کاتر و مته، از لوله خارج شود. در تصاویر نیز پیداست که روی مته راهنمای چندین پین جای گزاری شده است. این پین ها که U شکل می باشند ضمن سوراخکاری لوله و پیشروی مته راهنما باز می شوند و به این ترتیب زمانی که عملیات برش به اتمام می رسد و در حال عقب نشینی دستگاه با کاتر آن هستیم، همین پین های باز شده با کوپن درگیر می شوند و در ادامه عقب نشینی، آن را به همراه خود به هارج از فضا حمل می کنند.

Close Hot Tapping Valve

پس از انجام مراحل فوق می توان گفت که عملیات به اتمام رسیده است و می توان دستگاه هات تپ را از مجموعه خارج کرد. پس از عقب نشینی کامل دستگاه هات تپ و کاتر آن، دریچه ولو بسته می شود و دستگاه هات تپ باز می شود. با خروج دستگاه هات تپ می توان پی برد که کوپن لوله از مجموعه استخراج شده است یا نه.

یکی از نکاتی که عملیات انشعاب گیری گرم را در تمامی مراحل اجرایی و عملیاتی با ابهام و دشواری هایی رو در رو می کند، این است که در کل فرایند هیچ گونه دسترسی و اطلاعاتی از آن چه در حین برش کاری لوله در حال انجام است وجود ندارد. به عبارتی دیگر اپراتور عملیات انشعاب گرم تمامی دریافت خود از آن چه در حال وقوع است را می بایست از روی تجربه و نشانه های فنی که حین عملیات از تجهیزات و اتصالات در می یابد کسب کند. این امر وی را با مشکلاتی رو در رو خواهد کرد. برای مثال صحت عملیات هات تپ زمانی کاملاً قطعی و حتمی خواهد بود که پس از اتمام عملیات و خروج دستگاه، کوپن را روی مته راهنما ببینیم. در غیر این صورت ممکن است مشکلی در فرایند پیش آمده باشد یا این که فرایند به درستی انجام شده باشد اما کوپن در میانه راه عقب نشینی به درون لوله افتاده باشد. در هر صورت زمانی می توان به هر یک از گزینه هایی از این نوع پی برد که دستگاه هات تپ را از مجموعه خارج کرده و عملیات را تمام شده تلقی کرده باشیم.

عملیات هات تپ یک فرایند تخصصی و جزو آیتم های ویژه در خدمات خطوط لوله نفت و گاز به شمار می رود. انجام این عملیات مستلزم تجربه و دانش فنی کافی، و توان و مهارت مناسب برای پیشبرد تمامی مراحل آن است. ما ضمن آشنایی با این فرایند در سال های دور، با شروع کارهای مقدماتی و تهیه و تدارک پیش نیازهای فنی و اجرایی، به مرور در زمینه اجرای عملیات انشعاب گرم سب تجربه کردیم و امروز پس از سال ها فعالیت اجرایی در این زمینه و انجام صدها عملیات انشعاب گیری هات تپ در مناطق مختلف به دانش و تجربه کافی در زمینه انجام عملیات های انشعاب گیری به روش گرم یا همان هات تپینگ شده ایم. توصیه می شود به منظور آشنایی بیشتر با سوابق و تجارب ما، و دانش و تخصص  ما د این زمینه به سایر صفحات این وبسایت مراجعه فرمایید.

عملیات هات تپ یا انشعاب گیری به روش گرم (Hot Tap Operation)، از جمله عملیات های جاری روی خطوط لوله و مخازن است که به دلیل تنوع کاربردی بسیار مورد استفاده بهره برداران و فعالان واحدهای صنعتی، علی الخصوص واحدهایی قرار می گیرد که در زمینه های نفت، گاز، پتروشیمی، و انتقال سوخت فعالیت می کنند. این عملیات دارای ماهیت زنده است به این معنی که همزمان با فعالیت خط لوله و مجتمع به انجام می رسد. در واقع زمانی که لوله تحت فشار و در حال انتقال سیال است، یک برش روی آن انجام می گیرد و انشعاب جدید روی آن ایجاد می شود. طبق یکی از تعاریفی که یکی از شرکت های فعال در این زمینه به نام آلسترن (alstern) ارائه داده است، عملیات هات تپ به شرح زیر می باشد:

Hot tapping is a method of employing an under pressure drilling machine to cut a hole in an operating pipeline or storage vessel which allows for a new branch connection from the existing pipe or vessel without any interruption to the flow.
Hot tapping is also the first procedure in line stopping, where a hole saw is used to make an opening the pipe, so a line plugging head can be inserted.

در این تعریف عملیات هات تپ روش به کارگیری از یک دستگاه سوراخکاری تحت فشار (به نام دستگاه هات تپ) به منظور ایجاد برش یا سوراخ روی لوله ها و مخازن زنده و در حال فعالیت خوانده می شود. هدف از این کار ایجاد یک اتصال انشعابی جدید روی لوله یا مخزن است، به طوری که هیچ وقفه ای در فرایند عملیاتی لوله یا مخزن مربوطه به وجود نیاید.

علاوه بر این عملیات انشعاب خط لوله گام اول در فرایند استاپل یا انسداد خط لوله می باشد. برای انجام عملیات استاپل نیازمند یک سوراخ و یک برش روی لوله هستیم تا پلاگ از مجرای آن وارد لوله شود. این عملیات توسط دستگاه هات تپ انجام خواهد گرفت.

 عملیات هات تپ دارای کاربردهایی متنوع است اما پرکاربردترین حوزه هایی که این عملیات در خصوص شان انجام می گیرد به شرح زیر هستند:

Insertion of a new branch in an operational pipeline

بیشترین مورد استفاده عملیات هات تپ برای مواقعی است که مجریان و بهره برداران شرکت صنعتی می خواهند طرح های عملیاتی موجود را توسعه دهند. در این راستا آن ها می توانند با ایجاد یک انشعاب جدید و هدایت جریان سیال به مجاری خطوط لوله جدید طرح های موجود خود را توسعه دهند. برای این کار معمولاً خطوط لوله پرفشار و دارای سایز بالا انتخاب می شوند تا فاز توسعه جدید تغذیه کافی و مناسب برای جریان سیال داشته باشد. یکی از مهم ترین نکات در طرح های توسعه خطوط لوله این است که انشعاب ایجاد شده روی خطوط لوله موجود باید توانایی آن را داشته باشد که طرح توسعه جدید را تأمین کند. در این خصوص محاسبه فشار و جریان سیال از وظایف برنامه ریزان و بهره برداران می باشد. اما شرکت پیشگام صنعت ابزار با توجه به تجربه بالای خود در زمینه انجام عملیات هات تپ قادر است مشتریان را در خصوص انتخاب محل و لوله مناسب انشعاب خط لوله جهت طرح توسعه خود راهنمایی کند.  می توان گفت یکی از رایج ترین کاربردهای عملیات انشعاب گرم  مربوط به این مورد می باشد.

Insertion of branch that require to drain off large amount of fluid

مورد دیگر کاربردی در عملیات هات تپ ایجاد یک انشعاب جدید روی خطوط لوله ای است که نیازمند آن هستند که حجم زیادی از سیال از آن ها تخلیه شود. در این مواقع روی خط در حالی جریان درون آن وجود دارد اتصال سه شاخه اسپلیت تی نصب می شود و سپس عملیات هات تپ روی لوله انجام می شود تا مجرای دسترسی به سیال لوله فراهم شود. طبیعتاً از آن جا که روی اتصال سه شاخه مذکور یک ولو نصب خواهد شد، برون رفت سیال تحت کنترل خواهد بود و برنامه ریزان هر زمان که نیاز باشد به هر دلیلی با باز کردن ولو حجم مورد نظر سیال را تخلیه کرده و ولو را می بندند.

Insertion or replacement of valve in an operational pipeline

نصب یا تعویض ولو موجود روی خط لوله از دیگر مواردی است که عملیات هات تپ در مورد آن مصداق دارد. اصولاً نصب ابزارهای کنترلی روی خطوط لوله زمانی که سیال درون لوله در جریان است فقط از طریق انجام عملیات انشعاب از خط لوله امکان پذیر است. در غیر این صورت می باید لوله تخلیه شده و عملیات برش و نصب ابزار روی آن انجام شود که طبیعتاً فرایندی زمان بر و هزینه بر است. به جای این روش سنتی، می توان با استفاده از انشعاب گرم ولو و سایر ابزارهای کنترلی مورد نظر را روی لوله نصب کرد.

Preparing the pipeline for line stopping

یکی دیگر از موارد کاربرد عملیات هات تپ، انجام عملیات لاین استاپ و استاپل می باشد. چنان که می دانیم انجام عملیات لاین استاپ در درجه اول مستلزم این است که پلاگ های دستگاه استاپل به فضای درون لوله نفوذ کنند و این حاصل نخواهد شد جز از طریق برش لوله و گشودن مجرای دسترسی به فضای داخلی خط لوله. عملیات انشعاب گرم یا هات تپ بهترین راهکار برای برش لوله است. با استفاده از عملیات هات تپ مجرای دسترسی به خط لوله فراهم می شود، سپی دستگاه استاپل روی ولو نصب می شود و با پیشروی به فضای داخلی لوله انسداد خط را به انجام می رساند.

موارد فوق عمده ترین کاربردهای عملیات انشعاب گرم هات تپ محسوب می شدند، اما این بدان معنا نیست که کاربرد این عملیات محدود به موارد فوق است. با توجه به نیازهای مشتریان می توان کاربردهای متعددی برای انجام عملیات هات تپ برشمرد. به این دلیل این عملیات با وجود دشواری ها و ویژه بودن فرایند، یکی از عملیات های رایج و تکرار شوند روی خطوط لوله است. مجتمع های صنعتی که با  طرح ها و برنامه هایی نظیر توسعه خطوط لوله موجود، تعمیر اتصالات و تجهیزات، تعویض قطعات، تغییر طرح پایپینگ، تغییر مکان عملیاتی فرایندها و مواردی از این نظیر سر و کار دارند بدون شک درگیر عملیات هات تپ خواهند بود.

شرکت پیشگام صنعت ابزار یکی از مجریان نام آشنای انجام عملیات های انشعاب گرم هات تپ و استاپل روی خطوط لوله و مخازن کشور است که طی بیش از ده سال موفق به انجام صدها عملیات هات تپ گردیده است. این عملیات ها در واحدها صنتی مختلف اعم از پالایشگاه ها و ترمینال های نفتی، مجتمع های پتروشیمی، واحدهای صنایع سنگین نظیر ذوب آهن و فولاد و…. انجام شده است. حتی واحدهای خدمات شهری نظیر شرکت های آب و فاضلاب نیز می توانند از خدمات هات تپ بهره ببرند و در این راستا شرکت پیشگام صنعت ابزار پروژه های متعدد در زمینه انجام عملیات هات تپ روی خطوط لوله آب برای واحدهای خدماتی مختلف از جمله شرکت آب و فاضلاب استان تهران را داشته است.

فیلم موجود، تصاویر برخی از پروژه های انشعاب گرم شرکت پشگام صنعت ابزار طی سالیان گذشته را نشان می دهد. این تصاویر عکس هایی از مراحل مختلف کار را شامل می شوند که روی خطوط لوله دارای سایزهای متفاوت و انشعاب های هات تپ متنوع انجام گرفته اند. عملیات هات تپ شامل مراحل متعددی است. ابتدا فاز ساخت و نصب اتصال های سه شاخه روی خط لوله انجام می گیرد. این اتصال معمولاً بر اساس سایز لوله اصلی، سایز انشعاب، فشار سیال و ضخامت لوله تعیین می شود. در اغلب موارد اتصال مورد نظر اسپلیت تی خواهد بود اما به فراخور نیاز و محاسبات مهندسی بر اساس استانداردهای جوش ممکن است از اتصالاتی دیگر استفاده شود. در هر صورت وجود یک نیپل به عنوان ورودی انشعاب جدید برای انجام عملیات هات تپ ضروری است. دستگاه هات تپ مستقیماً روی لوله نصب نخواهد شد، بلکه روی ولوی قرار خواهد گرفت که آن نیز روی اتصال سه شاخه نصب شده است. از این رو نیپل این اتصال می بایست دارای فلنج باشد تا ولو روی آن قرار گرفته و پیچ و مهره شود. پس از نصب ولو، دستگاه هات تپ روی ولو نصب شده و عملیات برش لوله از طریق پیشروی دستگاه هات تپ به انجام خواهد رسید. چگونگی بار دهی، میزان پیشروی لازم، فشار عملیاتی مورد نیاز برای دستگاه هات تپ و مواردی از این قبیل، آیتم هایی هستند که انجام عملیات هات تپ را تحت تأثیر خود قرار می دهند.

تصاویر مونتاژ شده در فیلم بالا بخشی از مراحل انجام عملیات در مکان های مختلف را نشان می دهند. شرکت پیشگام صنعت ابزار در مجتمع ها و واحدهای صنعتی مختلف عملیات های متنوعی را به انجام رسانده است. سایز انشعابی این عملیات ها از ½ اینچ آغاز شده و تا ۴۸ اینچ را پوشش داده است. عملیات های هات تپ ۴۸ اینچ شرکت پیشگام صنعت ابزار به پروژه پالایشگاه اصفهان باز می گردد که در صدد بودند روی خط لوله بنزین ۴۸ اینچی خود انشعاب گیری گرم انجام دهند. با توجه به سایز بالای لوله و نیز سایز به سایز بودن عملیات هات تپ، انجام مراحل کار دشواری های خاص خود را داشت اما با اتخاذ تذابیر فنی و مهندسی کل مراحل بدون بروز کوچک ترین ایرادی به اتمام رسید. البته دستگاه ها و تجهیزات، و نیز دانش فنی مان به ما اجازه انجام عملیات تا سایز ۷۲ اینچ را نیز می دهد، اما به جهت عدم دریافت هر گونه سفارش در این خصوص، تا زمان حاضر بزرگ ترین سایز انشعابی عملیاتی ما ۴۸ اینچ بوده است.

شرکت پیشگام صنعت ابزار از انواع دستگاه های هات تپ در سایزهای مختلف برخوردار است و از این حیث مناسب ترین شرایط فنی و تجهیزات مکانیکی برای انجام عملیات را اتخاذ می کند. دستگاه های این شرکت تولید شده شرکت میراژ انگلستان می باشند که از واحدهای بزرگ تولید کننده دستگاه های ارائه خدمات خطوط لوله در سایزها و انواع مختلف است. این دستگاه ها به فراخور نیاز هر عملیات، بازسازی و باز تعمیر شده و وقتی مناسب برای عملیات باشند پیش از نصب معمولاً تست فشار روی آن ها صورت می گیرد تا نسبت به ایمنی و اطمینان از فرایند حین اجرای هات تپ مطمئن شویم.