اسپلیت تی (split tee) از اتصالات خطوط لوله است که جزوی ثابت از عملیات انشعاب گرم هات تپ (Hot tap) محسوب می شود. از این رو نصب اسپلیت تی روی لوله از گام های اساسی در پیشبرد عملیات هات تپ بوده و مجریان عملیات هات تپ باید دانش و تخصص کافی در این خصوص را انباشته باشند. چه بسیار پروژه هایی که به دلیل فقدان دانش فنی و مهندسی کافی، یا فقدان اپراتورها و جوشکاران متبحر خطوط لوله، حین انجام جوشکاری split tee روی لوله دچار سانحه و ایجاد خسارت انسانی و مالی شده اند. از این رو توجه به فاکتورهای تعیین کننده در جوشکاری اسپلیت تی روی لوله از جمله مواردی است که پیش از انجام عملیات هات تپ باید نسبت به آن اهتمام ورزید.
به طور کلی به دو دلیل روی خطوط لوله زنده و فعال که سیال درون آنها در حال جریان است یک اتصال سه شاخه اسپلیت تی نصب و جوشکاری میشود. دلیل اول ایجاد یک ورودی برای انشعاب جدید و انجام عملیات هات تپ روی آن. و دلیل دوم بمنظور تعمیر بخش یا بخش هایی از لوله که بدلیل شرایط محیطی دچار خوردگی شده است یا به دلایل مکانیکی دچار آسیب و خرابی شده است. آنچه که در این خصوص حائز اهمیت است جوش دادن split tee روی لوله به نحوی است که حین انجام عملیات هات تپ یا تعمیرات مورد نظر آسیبی از جانب اسپلیت تی و محل اتصال آن به لوله، به کل مجموعه و عملیات مورد نظر وارد نیاید.
به لحاظ فاکتورهای متالورژیکی، جوشکاری اسپلیت تی از اهمیت زیادی برخوردار است. چنان که می دانیم ناحیه جوش سرعت خنک شدن بسیار بالایی دارد و خط جوش سریعاً تثبیت می شود. علاوه بر این شکل بندی فیله جوش در مقایسه با لوله های دارای ضخامت نسبتاً پایین در مقابل شکنندگی بسیار حساس تر است چرا که دیواره ضخیم اسپلیت تی روی آن محدودیت هایی ایجاد می کند. از این رو فیله جوش یا خط جوش اتصال split tee روی لوله باید از دقت و صحت ویژه ای برخوردار باشد. در غیر این صورت گرچه از طریق عملیات حرارتی می توان مجموعه را کمی به حالت تعادل بازگرداند، اما در مجموع این تعادل ناکارآمد و غیر سازنده است.
بنابراین در جوشکاری اسپلیت تی روی خطوط لوله باید به عوامل زیر به عنوان متغیرهای تعیین کننده توجه داشت:
- همگنی و یکنواختی خط جوش: خط جوش نباید دچار عدم تعادل برجستگی و فرو رفتگی و هر گونه موردی باشد که همگنی خط را دچار چالش میکند. در صورت بروز هر گونه ایراد از این قسم پیش از بهره برداری از اسپلیت تی باید نسبت به رفع ایردات اقدام کرد.
- فقدان هر گونه خوردگی و چاله های جوش: وجود هر گونه حفره و چاله جوش در جوشکاری split tee می تواند در آینده باعث بروز نشتی در ناحیه شود و اگر سیال درون لوله حاوی مواد شیمیایی خطرزا، یا قابل اشتعال و احتراق باشد، نه تنها با مشکلی نظیر برون رفت سیال و افت فشار، بلکه با خطراتی نظیرآتش سوزی یا انفجار در خط لوله باشد.
- استحکام خط جوش متناسب با ضخامت لوله و اسپلیت تی: در این خصوص باید تدابیر ویژه مهندسی در خصوص نوع الکترود مورد استفاده برای انجام جوشکاری split tee اتخاذ کرد. همچنین اپراتور باید نسبت به تعداد پاس های جوش مورد نیاز توجیه شده باشد. در این خصوص اطلاعاتی نظیر فشار سیال و ضخامت لوله اصلی بسیار حائز اهمیت هستند.
تست های مورد نیاز روی اتصال اسپلیت تی
از آنچه تا کنون شرح داده شد می توان نتیجه گرفت اصلی ترین فرایند حین ساخت اسپلیت تی و نیز حین نصب اتصال اسپلیت تی روی لوله جوشکاری می باشد. اصلی ترین تست هایی که برای حصول اطمینان از صحت عملکرد split tee نیز انجام می شود تست های جوش است. در واقع تست اتصال اسپلیت تی به این منظور انجام می شود تا مطمئن شویم خطوط جوش قطعات اسپلیت تی روی هم، و خطوط جوش اتصال split tee روی لوله از همگنی و استحکام لازم برای تحمل فشار خط و فشار لوله اصلی برخوردارند. برای دستیابی به این هدف انجام دو سری تست ضروری به نظر می رسد:
- تست جوش اسپلیت تی: برای کسب اطمینان از این که سازنده split tee این اتصال را به نحو احسن ساخته است روی خطوط جوش اتصال تست جوش انجام می شود. تست های جوش PT، رادیوگرافی و اولتراسونیک اصلی ترین آزمون هایی است که برای کسب اطمینان از این مسئله به انجام می رسند. در تست جوش PT روی خطوط جوش پودر مخصوصی پاشیده می شود و سپس خط جوش توسط بازرس آشنا به تست PT مورد آزمون قرار می گیرند. نقاط یا بخش هایی از جوش اتصالات و قطعات اسپلیت تی که دارای ایراد می باشند خود را نشان داده و توسط بازرس به سازنده split tee گوشزد می شوند. در این صورت انجام عملیات اصلاحی و ترمیمی بسیار راحت خواهد بود چرا که نقاط یا بخش های دارای ایراد به سرعت توسط سازنده اسپلیت تی اصلاح و رفع خواهند گردید. در تست رادیوگرافی آزمون توسط عکس های رادیوگرافیک انجام می شود. در این آزمون تصاویر عمق جوش، ضخامت و چالههای جانبی یا درونی جوش خود را نشان داده و به این ترتیب سازنده اسپلیت تی جهت رفع ایرادات توجیه می گردد. در تست های اولتراسونیک (UT) امواج فراصوت به داخل خط جوش ارسال می گردد و این امواج مادامی که خط جوش پیوسته، همگن و یکنواخت است به صورت خطی مسیر خود را ادامه میدهد اما به محض مواجهه با خوردگی یا هر عیب دیگری دچار نوسان شده و به این صورت بازرس جوش را نسبت به وجود ایراد روی خطوط جوش مطلع می گرداند. سازنده اسپلیت تی باید نسبت به این گونه موارد آگاهی کامل داشته و ترجیح بر آن است که خود پیشاپیش تست های مورد نیاز را به انجام رسانده باشد تا ایراد از طریق بازرسین پیدا نشود.
- تست فشار اسپلیت تی: پس از نصب اسپلیت تی روی لوله نیز به دو منظور می بایست روی اتصال تست انجام شود. اول به جهت مطمئن شدن از این که split tee فشار وارده از ناحیه سیال را پس از بهره برداری تحمل خواهد کرد و دوم اینکه مازاد بر تست جوش های انجام گرفته، مجری هات تپ باید از صحت عملکرد split tee در فاز عملیاتی نیز اطمینان حاصل کند. باید مطمئن شد که آیا split tee ساخته شده در فاز اجرایی قادر به مقاومت در برابر فشار سیال هست یا نه. تست های جوش فقط صحت فرایند جوشکاری را نشان می دهند و میزان استحکام اتصال اسپلیت تی در مقابل فشار و دمای سیال را اثبات نخواهند کرد. به این منظور باید این اتصال تحت فشار عملیاتی به مقداری کمی بیش از فشار واقعی خط قرار گیرد تا مطمئن شویم که این اتصال قادر به مقاومت در برابر سیال هست یا نه. میزان فشار وارده در تست به اسپلیت تی معمولاً ۱/۱ برابر فشار واقعی سیال درون خط لوله خواهد بود.
این آزمونها مختصاتی دقیق از میزان صحت و دقت اسپلیت تی ساخته شده و نصب شده روی خط لوله به منظور انجام عملیات هات تپ یا انجام تعمیرات لازم روی خطوط لوله بشمار میروند. از سوی دیگر این آزمونها معیار مناسبی برای سنجش و ارزیابی عملکرد سازندگان و تأمین کنندگان split tee محسوب می شوند. مجریان هات تپ و سازندگان split tee نیز از طریق این تست ها نه تنها در راستای یپشبرد اهداف خود در انجام عملیات هات تپ یا تعمیرات مورد نظر اقدام می کنند، بلکه می توانند سنجش و پایشی از مجموعه عملکردی خود در طراحی، ساخت و نصب اسپلیت تی داشته باشند. از طریق این تست ها و ایرادیابی موارد زیانبار بر پروژه، سازنده اسپلیت تی می تواند کل فرایندی که نهایتاً به نصب اتصال روی لوله منتهی می شود را مورد ارزیابی قرار دهد و منشأ بروز ایراد را پیدا کند. این ایراد ممکن است در طراحی و مهندسی اتصال باشد. به این معنا که طراحان split tee پس از دریافت اطلاعات و مشخصات فنی خط و سیال برآوردی غلط از اسپلیت تی (split tee) که باید ساخته شود داشته باشند و در پروسه طراحی و تدوین دستورالعمل ساخت اسپلیت تی دچار ایراد شده باشند. ممکن است طراحی ها و دستورالعمل های ساخت و نصب صحیح باشند ولی بدلیل عدم کیفیت مواد و ابزار و تجهیزات، و ناکارآمدی و فرسودگی دستگاه های مورد استفاده برای ساخت اسپلیت تی این مشکل بروز یافته باشد. مشکل می تواند در سطحی دیگر و در فرایند ساخت و نصب اتفاق بیفتد؛ به این معنا که هم فرایند طراحی و تدوین دستورالعمل اسپلیت تی، و هم تجهیزات مورد نیاز دارای صحت کامل باشند اما بدلیل عدم مهارت یا بی دقتی اپراتورهای ساخت و مونتاژ، split tee دچار مشکل شده باشد. مورد آخر از ایرادات بیشتر از سایر موارد تکرار شده است و از این رو استانداردها همواره بر این نکته تأکید دارند که اپراتورهای جوشکاری و ساخت باید واجد صلاحیت و قادر به انجام عملیات باشند و بر تمامی اصول و فروع جوشکاری اتصالات خطوط لوله، و جوشکاری روی خطوط لوله حاوی سیال اشراف داشته باشند همچنین تأمین بهترین تسهیلات جهت افزایش میزان تمرکز نیروی کار حین جوشکاری از الزامات محسوب میشود. ارائه تسهیلات کافی حین استراحت و کار گرچه به ظاهر اثری حاشیه ای و جانبی بر فرایند دارند، اما واقعیت امر این گونه نیست و از این رو استانداردهای بین المللی معتبر ضمن اذعان بر اهمیت فاکتورهای فنی و ایمنی، بر این نکته نیز بسیار اصرار داشته اند.
طبیعتاً هر چه سایز لوله اصلی و علی الخصوص سایز انشعاب مورد درخواستی برای انجام عملیات هات تپ یا تعمیری بیشتر باشد، هم فرایند ساخت و نصب و هم تست جوش و فشار split tee حساسیت های بیشتری خواهند داشت. برای سایزهای بسیار کوچک اصولاً استفاده از اسپلیت تی توصیه نمی شود مگر آنکه مورد استفاده ضروری داشته باشد. در این موارد اغلب از اتصالاتی نظیر سدل نیپل (saddle nipple) و حتی ولدولت (Weldolet) بهره گرفته میشود. اما برای عملیات های با سایز بزرگ استفاده از اتصال اسپلیت تی ضروری است.
خصوصاً در مورد عملیات های سایز به سایز فرایند طراحی و ساخت اسپلیت تی بسیار باید دقیق باشد، چرا که ضریب استحکام اتصال در این موارد متغیر کلیدی محسوب می شود. به طور کلی هر چه نسبت سایز انشعاب به سایز لوله اصلی نزدیک تر باشد باید جوانب و احتیاطات لازم را بیشتر مد نظر داشت. در خصوص split tee سایز به سایز طبیعتاً این حساسیت بیشتر خواهد شد چرا که با افزایش نسبت سایز انشعاب به سایز لوله اصلی ضریب شکنندگی اسپلیت تی در مقابل فشار سیال و لوله بیشتر خواهد شد.